‘Gemeenschapszin’ en ‘verbroedering’ stonden hoog in het vaandel van het echtpaar Van Marken. Van Marken ontwikkelde een bedrijfsfilosofie hoe hij Arbeid en Kapitaal kon verzoenen.Â
Hij bekommerde zich om het sociale welzijn van zijn werknemers en stelde als eerste werkgever in Nederland een ondernemingsraad (De Kern) in, een pensioenverzekering (1880), een ongevallenverzekering (1884), etc. In totaal creëerde hij 107 sociale voorzieningen voor zijn personeel. Veel van deze voorzieningen werden 50 tot 70 jaar later door de overheid als wet overgenomen
Tien jaar na de oprichting van de Gistfabriek werkten ze hun ‘lievelingsdenkbeeld’ uit: een woonpark naast de fabriek waar arbeiders met hun gezinnen konden uitgroeien tot betere burgers in de maatschappij. Landschapsarchitect L.P. Zocher ontwierp een ‘lusthof’ met 78 woningen. Met dit project werd een nieuwe maatschappelijke en stedenbouwkundige ontwikkeling ingezet, die ook buiten Nederland toonaangevend was. Bijzonder was dat de Van Markens als directie-echtpaar tussen hun arbeiders wilden wonen. Ze waren overtuigd dat direct contact tussen bevoorrechten en minder bevoorrechten zou leiden tot ‘meer begrip, waardering en verzoening’.
De sociale binding werd gestimuleerd door het oprichten van verenigingen: Harmoniekapel, gymnastiekvereniging Sparta (voor dames Olympia), Florialia, zangkoor Vooruit, kegelclub Acht om de Lange etc. Van Marken vierde zijn verjaardag (30 juli) als een Koningsdag en noemde dat ‘Gemeenschapsdag’. Bij de laatste editie in 1905 waren er 12.000 bezoekers in het Agnetapark.
Bent u lid of bestuurder van een van de Verenigingen van Van Marken? Wij komen graag in contact met de vele door Van Marken of een van zijn fabrieken gestichte verenigingen. U kunt contact met ons opnemen via info@museumvanmarken.nl
LIJST MET VERENIGINGEN VAN MARKEN / DELFTSCHE NIJVERHEID
Samenvatting Verenigingen Delftsche Nijverheid 1920-1940; opgesteld door Nettie Jonckers.
Weet u meer over een van onderstaande verenigingen? Of heeft u opmerkingen of aanvullingen? Laat het ons graag weten.
Er is in de jaren 1920-1940 een zeer actief verenigingsleven onder het personeel van de diverse fabrieken van de Delftsche nijverheid. In de Tent in het Agneta Park werd bijna iedere zaterdag wel iets georganiseerd. Vaak door de toneel of muziekverenigingen maar ook wel eens door de sportverenigingen die dan soms wel ondersteuning kregen van de toneel of muziekverenigingen. Altijd werd de avond besloten met een bal. In 1940 is na het uitbreken van de oorlog de Tent niet meer beschikbaar en wijkt men uit naar de Doelen. De sportverenigingen en cursussen maken meestal gebruik van het gebouw de Gemeenschap.
Toneelvereniging Kunst na Arbeid
Actieve vereniging met een aantal uitvoeringen per jaar meestal in de tent met bal na. Een enkele keer wordt er opgetreden in de Stadsdoelen. Ook worden wedstrijden georganiseerd bijv t.g.v. lustra. In 1925 hebben ze 23 leden en 52 donateurs. Op 9 november 1940 hebben ze nog een opvoering maar de Tent is niet beschikbaar en dus wijkt men uit naar de Doelen. Er is geen bal na afloop i.v.m. een dansverbod. In 1965 bestaat deze vereniging nog met 28 leden. Opgericht in 1915.
Toneel vereniging onder ons.
Ook een actieve vereniging die regelmatig uitvoeringen in de Tent geeft, waarbij na afloop ook gedanst kan worden. Ze reizen ook het land door om mee te doen aan wedstrijden en organiseren die zelf ook. Alle lustra worden gevierd. De vereniging is ook opgericht in 1915 en heeft in 1925 21 leden en 28 donateurs. In 1965 bestaan ze niet meer.
Mannenkoor Delfische Nijverheid
Van Thienen is de directeur. Het koor is begonnen met ongeoefende zangers i.t.t. andere koren die met geoefende zangers begonnen. In 1920 bestaan ze 25 jaar en geven dan een concert in de Doelen. Opgericht in 1895. In 1925 zijn er 60 leden en 47 donateurs. Ook met een zekere regelmaat concerten en optredens soms samen met anderen, Sempre Fixo, harmoniekapel of solisten. Treden ook wel op in Brugge voor het personeel van de vestiging van de Gist aldaar. Er zijn ook een kinderkoor en een operettekoor. Later is het koor opgegaan in Cantarellen.
Harmonie kapel
Geeft in de zomermaanden wel om de zondag een concert in het park. Soms wel 2x per dag, ‘s ochtends en ‘s avonds. Soms zijn er ook anderen die optreden( koninklijke nationale zangschool uit Den Haag). Ook geven ze een concert t.g.v. het 50 jarig bestaan van de fabriek. Nemen ook deel aan muziekconcoursen. Soms ook optreden met andere verenigingen. Hebben ook een kleine afdeling, schuiftrombone kwartet. Opgericht in 1883 en hebben in 1925 55 leden. In 1965 waren dat er 71. Deze vereniging bestaat nog steeds maar heeft geen band meer met Gist.
Strijkensemble Sempre Fixo
Treden regelmatig op om de bal avonden te begeleiden. Ook geven ze wel concerten. Organiseerden in 1920 ook een cabaretavond. In 1919 opgericht en hebben in 1925 15 leden en 12 donateurs. In 1935 en daarna niets meer gevonden over dit gezelschap. Waarschijnlijk opgeheven.
Gymnastiek en schermvereniging Sparta (voor heren)
Organiseert onderlinge concoursen en de leden nemen deel aan gewestelijke uitvoeringen en worden dan vervoerd met de vrachtwagen van de Oliefabriek. In 1925 werd 1 lid -T. M. Verbeek- uitgenodigd om te oefenen voor de in 1928 te houden Olympiade. Geven ook feestelijke uitvoeringen samen met de dames gymvereniging. Ook gezellige en ook feestelijke avonden met entertainment. Na afloop muziek van het strijkorkest en bal. Opgericht in 1885. In 1925 hebben ze 32 leden en 45 donateurs. In 1965 hebben ze 118 leden.
Gymnastiekvereniging Olympia (voor dames)
Organiseert opleidingsklassen en doet ook mee aan gewestelijke uitvoeringen. Zij worden vervoerd met de vrachtwagen van Gist. Ook zij organiseren gezellige avonden. Opgericht in 1898. In 1925 35 leden en 10 donateurs. In 1965 hebben ze 127 leden.
Delftse voetbalvereniging Delft
Er spelen 3 of 4 elftallen mee in diverse competities en iedere week staan er wel verslagen in de Fabrieksbode. Af en toe wordt een team kampioen. Seizoen afsluitingen met feestavond m.m.v. KNA en Sempre fixo en ook weer bal na. In 1925 hebben ze 66 leden en 120 donateurs. In 1965 hebben ze 176 leden.
De Kegelverenigingen
In de tent zijn een aantal kegelbanen aangelegd en daar wordt druk gebruik van gemaakt. Verschillende clubs worden opgericht. In 1965 bestaan er nog 7 met een totaal van 130 leden. Soms organiseren ze ook iets gezamenlijk zoals een 100 ballen wedstrijd. In de loop van 1940 was de tent niet meer beschikbaar en had de directie banen gehuurd in Hotel Leeuwendaal in Rijswijk.
Kegelvereniging 8 om den langen
Opgericht 1887.In 1925 35 leden en 4 ereleden. In 1965 nog 17 leden. Spelen met verschillende vijftallen. Organiseren soms een nationale kegelwedstrijd waaraan 150 verenigingen deelnamen. Gaan ook op reis om concoursen te spelen. Af en toe wordt er een gezellige avond georganiseerd.
Kegelclub Entre Nous werd op 30 september 1920 opgericht voor dames. In 1925 20 leden en 4 donateurs. In 1965 24 leden.
Kegelclub “Klein Hamburg”
Opgericht 1921, heeft in 1925 21 leden Doet mee aan concoursen en winnen prijzen. Hebben in 1965 nog 20 leden.
Kegelclub ”Alles om”. Opgericht 01-10-1921, leden 11, donateur 1. Al snel ontbonden wegens gebrek aan deelname.
Dames Kegelclub “Rust Roest“. Op gericht 1921. In 1925 hadden ze 21 leden. ln 1965 20.
Kegelclub TOP opgericht in 1937. In 1965 nog 18 leden.
Schietvereniging Generaal Joubert
Opgericht in 1900. Oefent op diverse banen en doet mee concoursen. Er werd geschoten met 200 meter geweer model 95, met buks en waarschijnlijk ook met ander geschut. In 1925 waren 5 ereleden, 36 leden . In 1965 bestaan ze niet meer.
Delftsche Schermvereeniging“Excelsior”
Opgericht 1911, In 1925 zijn er 18 leden en 6 donateurs. Er word een feestavond georganiseerd voor het behaalde kampioenschappen in 1929. Dan treedt Kunst na Arbeid ook op. In 1935 doen ze mee aan Sportsabel wedstrijden, in 2• klasse schermers. In 1965 bestaan ze niet meer.
Delfische Handboogschutterij “Willem Tell“
Opgericht 1919. In 1925 zijn er 16 leden en 12 donateurs. Ze nemen deel aan competities met andere verenigingen. In 1930 organiseerde Machinefabriek “Reineveld” een wedstrijd. Ze gebruiken banen in de tuin van “Huis ter Lucht” op de Rotterdamscheweg. In 1965 bestaan ze niet meer.
Tennisclub “Advantage”.Opgericht 01-05-1923, in 1925 waren er 23 leden. In 1965 waren dat er 46.
Tennisclub ‘‘Ready”. Opgericht in 1926, leden 15. In 1965 zijn er 31 leden. Beide tennisverenigingen spelen op Delftsche park banen. Ze organiseren wedstrijden met teams uit Den Haag, Rotterdam, Delft en Utrecht.
Groentetuinen
Door de onderneming is land beschikbaar gesteld voor de werknemers om te gebruiken als groentetuinen. Regelmatig wordt in de Fabrieksbode verteld wat er nu weer gezaaid op geoogst moet worden en wanneer het tijd is om onkruid te wieden en te spitten. Soms ook advies hoe de groente bewaard en verwerkt kon worden. Wel wordt er geklaagd over _ vandalisme. Tuinen worden vertrapt en oogst gestolen. Er worden ook gezamenlijke inkopen gedaan, pootaardappelen, stro en mest. In 1923 wordt een vereniging opgericht “Ons genoegen” . In 1925 hebben ze 161 leden en in 1965 277.
Brei en naaischool
Opgericht door Agneta van Marken in 1884. In 1920 waren er 114 leerlingen. In april werd het jaar feestelijk afgesloten. Christien Marien kreeg de bakkersprijs. Soms ging men een dagje uit zoals in 1935 naar Bloemendaal en Zandvoort. Ook is er een jaarfeestje met een operette “de Sneeuwkoningin”. In 1935 waren 155 leerlingen. Regelmatig verschijnen in de Fabrieksbode berichten over nieuwe cursussen. In 1965 zijn er nog 47 leerlingen.
Bewaarschool
Opgericht in 1885. Bekende leidster was mej. van Ooyen. Op 15 mei 1920 is ze 25 jaar in dienst. In juli gaat de school een dagje naar Kijkduin. Dit is door mevr. Verkade( vrouw van een directeur) georganiseerd. In 1965 zijn er nog 39 kinderen op de school.
Vereniging tot bevordering van het onderwijs in handenarbeid
Is opgericht in 1892. Er was al eerder een school voor handenarbeid met steun van directies van alle 5 Van Markens Bedrijven. Het gaat niet om huisvlijt. In 1965 bezoeken nog 89 mensen deze school.
Schoolfeest
Voortgekomen uit het streven van Jacques van Marken om kinderen van werknemers te stimuleren regelmatig naar school te gaan. Er waren in 1920 1043 kinderen op het feest, waarvan 88 een getuigschrift ontvingen. 5 kinderen werden niet uitgenodigd omdat ze meer dan 25x verzuimd hadden. In 1935 werd het schoolfeest voor de 65e maal gehouden met 1134 kinderen. In 1940 in bescheiden vorm i.v.m. de oorlog. Er komen 836 kinderen in het Grote Kantoor.
Bibliotheek
Deze bevindt zich in de Gemeenschap en bezit 2100 boeken. Boeken lenen is gratis maar iedereen is verplicht een catalogus aan te schaffen en een kaft om het boek te beschermen. In 1935 worden er 175 boeken geschonken. In 1965 bestaat een openbare leeszaal waarschijnlijk voortgekomen uit de bibliotheek. Er zijn dan 663 leden, allen personeelsleden van de Gist en Oliefabriek en hun gezinsleden.
Toneel –en Dansvereeniging G.O.L.F.•.
Opgericht 01-10-1921, in 1925 zijn er 35 leden en 3 donateurs. Ze organiseren af en toe een gekostumeerd bal waarbij de Tent uitgebreid versierd wordt. Ook worden toneelstukken opgevoerd. In 1965 bestaan ze niet meer.
Amateur Fotografen Vereniging.
Opgericht in 1924. In 1925 73 leden en 3 donateurs. In 1965 waren dat er 143. Organiseert regelmatig tentoonstellingen waaraan wedstrijden en prijzen verbonden zijn. In 1925 zit o.a. in de jury de (toekomstige) oprichter van “Delfia Batavorum”, de hr. F.Alberts. In 1935 is er in de Pulchri Studio in Den Haag een tentoonstelling. Er kon bij de vereniging speciale apparatuur geleend worden. Verder werden er voordrachten over de fotografie georganiseerd.
Gezelligheidsvereniging “Het Agnetapark”
Opgericht in 1935, speciaal voor bewoners van het Park. Organiseert diverse activiteiten. O.a. bezoek aan een bloemententoonstelling te Heemstede, bezoek Wereldtentoonstelling Brussel en de Ardennen, een jaarlijkse autotocht naar Oisterwijk en een tocht naar Haarlem. Er is ook een jaarlijkse uitgaansmiddag voor kinderen. Daarnaast zijn er feestavonden met optredens van toneelver. “Kunst na Arbeid”. Ook met dansen na afloop. In 1940 is de Tent niet beschikbaar daarom maar een dag met de kinderen van de leden op stap naar de dierentuin in Den Haag en speeltuin, 14 aug. In 1965 bestaat ze niet meer.
Van enkele verenigingen hebben we maar 1, hoogstens 2 korte vermeldingen gevonden in de Fabrieksbodes. In 1965 bestaan ze in ieder geval niet meer.
Reis vereniging “Gist doet Rei/ijzen.
In 1935 uitstapje naar Amersfoort.
Visclub Zinksin
Werd in 1920 opgericht.
Delftse Atletenclub Hercules
Organiseert avonden met gewichtheffen en worstelen met bal na afloop. Ook wel met medewerking van KnA.
Mandoline ensemble Intemos
Maar één activiteiten gevonden in 1920. Samen met Sempre fixo verzorgen ze een concert.
Delftsche atletenclub Hercules
Onderling concours op 24 januari, gewichtheffen en worstelen. Daarna is er een uitvoering van de toneel vereniging. Verslag in de volgende F.B. Gewichtheffen werd afgewisseld met toneelstukjes van Kunst na Arbeid en opgeluisterd met muziek. Worstelen vond na de pauze plaats. Ook hier tot 2 uur dansen.
Dans vereniging Onderling gezelligheid
1940) 1 jan Nieuwjaarsbal. Dansavond 27 april.
(1925) Aquarium-Vereeniging. Oprichtingsverg.
Gelukt. De naam=”De Natuurvriend.”. Aanschouwelijk onderwijs van den bouw in beton van het aquarium
(1925) Aquarium-en Terrariumver. “De Natuurvriend.”.
Opgericht 11-01-1925. leden: 25
(1925) Biljartclub G.A.K.,
2 jaar bestaan.
Met dank aan Nettie Jonckers voor het opstellen van deze lijst.
